Op Wereldnierdag, 9 maart 2023, organiseert de Chirec-ziekenhuisgroep in Eigenbrakel een wetenschappelijke vergadering met getuigenissen van patiënten voor huisartsen en woonzorgcentra managers. Het thema is thuisdialyse.
We spraken met dr. Marie-Carmen Muniz, nefroloog in het ziekenhuis van Eigenbrakel, en met mevrouw Véronique De Wolf, hoofdverpleegster op de dienst dialyse. “Sinds 2016 zijn dialysecentra door het Riziv verplicht om minstens 40% van hun patiënten alternatieve dialyse te laten ondergaan, onder meer om de kosten te drukken.” Er zijn drie vormen van alternatieve dialyse: peritoneale dialyse (PD), hemodialyse thuis (HD) en zelfdialyse (HD). In het eerste geval wordt het buikvlies gebruikt als filter. Bij “manuele” of “continue ambulante” PD vervangt de patiënt regelmatig de dialysezak. Bij “automatische PD” wordt de verversing van de vloeistof in het buikvlies gedaan door een machine. Bij HD zit het filter in een machine die het bloed mobiliseert en filtert. Dankzij de belangrijke vooruitgang die sinds hun uitvinding is geboekt, kunnen zij thuis efficiënt en veilig worden toegepast. In Franstalig België starten ongeveer 1000 patiënten per jaar een niervervangende therapie (10% onder DP, 85% onder HD en 5% een transplantatie). In de Chirec-ziekenhuizen werden in 2022 bijna 17.000 dialyses uitgevoerd, waarvan 60% alternatieve dialyses.
Voorzichtigheid is aangewezen
Er zijn veel redenen om thuisdialyse aan te bieden. De bevolking vergrijst en veel mensen zijn minder mobiel. Sommige patiënten wonen in woonzorgcentra. Er is een gebrek aan ziekenhuispersoneel en het aantal beschikbare dialyseposten is beperkt. In het ziekenhuis wordt een vast tijdstip opgelegd, wat thuis niet het geval is. En de kosten thuis zijn lager dan in het ziekenhuis.
Om de mogelijkheid van thuisdialyse te evalueren moet rekening worden gehouden met medische en psychosociale aspecten (tabel I). Het voorbereidend bezoek bij de patiënt thuis is belangrijk. De techniek en de apparatuur moeten aan de patiënt worden aangepast, maar uiteindelijk is het een persoonlijke keuze van de patiënt en zijn familie.
Tabel I
Haalbaarheid van peritoneale dialyse
Medische factoren
– Probleem met vaattoegang
– Ernstig hartfalen
– Slecht getolereerde hemodialyse
Psychosociale factoren
– Dialysecentrum ver van huis
– Keuze van de patiënt
– Uitgesproken behoefte aan autonomie, zelfcontrole, onafhankelijkheid
– Kwaliteit van de omgeving vs. isolatie
– Angst voor prikken
– Hyperactief leven, drukke agenda, veel reizen
Voorzichtigheid is geboden in geval van zwaarlijvigheid, gezichtsproblemen, geschiedenis van abdominale chirurgie (adhesies), abdominale of hiatale hernia, depressie, therapieontrouw, verslaving. Er moet aandacht worden besteed aan de algemene hygiëne van de patiënt en zijn woning, in geval van aanwezigheid van huisdieren, openhartig verzet van de familie, in geval van sociaal en/of familiaal isolement. Peritoneale dialyse is gecontra-indiceerd in gevallen van frequente darminfectie, stoma, ernstig respiratoir falen, ernstige ondervoeding, ernstige psychose en ernstige mentale retardatie. De onbeschikbaarheid van een thuisverpleegkundige als de patiënt zwak is, is een belemmering.
De voordelen van thuisdialyse zijn talrijk (tabel II), maar men mag niet vergeten dat er een aantal implicaties aan verbonden zijn. (tabel III).
Tabel II
Voordelen van thuisdialyse
| Peritoneale dialyse | Thuishemodialyse |
| Behoud van resterende nierfunctie. Geen vasculaire toegang en dus geen punctie. Continue behandeling, minder dieetbeperkingen en waterbeperking. Betere hemodynamische tolerantie. Minder verplaatsingen. Privacy, meer flexibiliteit. Mogelijkheid om te reizen. | Mogelijkheid van korte maar meer of langere sessies (’s nachts). Vaak betere bloeddrukcontrole. Minder dieet- en medicijnbeperkingen. Meer flexibiliteit en comfort om thuis te blijven. Privacy. |
Tabel III
Overwegingen voor thuisdialyse
| Peritoneale dialyse | Thuishemodialyse |
| Plaatsing van een peritoneale katheter. ‘Manuele’ dialyse: 4 uitwisselingen per dag, 7 dagen per week. Geautomatiseerde dialyse, in-room cycler 7 nachten per week. Een paar dagen trainen in een dialysecentrum. Beperkingen voor familie en vrienden. Behoefte aan opslagruimte. | Noodzaak van vasculaire toegang (katheter of fistel). Opleiding vereist voor meerdere weken Beperkingen voor familie en vrienden. Ruimte nodig voor machine en opslag. Soms kleine aanpassingen aan elektrisch systeem, sanitair (waterbehandeling). |
Noodzakelijke voorbereiding
De patiënt en zijn verzorger krijgen een opleiding van gekwalificeerd personeel. Dit gebeurt in het tempo van de patiënt en in het ziekenhuis: 3-5 dagen voor PD en 2-8 weken voor HD thuis. Voor de follow-up wordt eenmaal per maand of eenmaal per week een nefrologisch consult of een consult met de referentieverpleegkundige gepland met bloedonderzoek. Het dialysecentrum in Eigenbrakel van maandag tot en met zaterdag van 7.30 tot 17.30 uur bereikbaar op het nummer 02/434 91 15). Er is altijd een nefroloog beschikbaar.
De patiënt kan op afstand worden bewaakt via aangesloten software en alarmen, met snelle interventie. De kosten van de dialyse worden volledig gedekt door het Riziv. Het wegwerpmateriaal en de machine worden ter beschikking gesteld.
Het is wenselijk de samenwerking tussen de huisarts en de nefroloog te versterken. Een van de belangrijkste punten is dat de patiënt tijdig wordt doorverwezen, zodra de glomerulaire filtratiesnelheid (GFR) lager is dan 45ml/min/1,73 M2 (stadium IIIB). Dit is ook zinvol bij progressief nierfalen. Dit maakt het onder meer mogelijk een zorgpadcontract op te stellen tussen de behandelende arts, de nefroloog en de patiënt. Indien dit door de ziekenfondsverzekering wordt aanvaard, geeft dit aanleiding tot volledige terugbetaling van de consulten bij de nefroloog en de adviezen van de diëtist. Voorlichting en voorbereiding op de dialyse worden vooraf geoptimaliseerd. Momenteel wordt slechts 43% van de patiënten die dialyse ondergaan ingeroosterd. De andere 57% komt op spoed binnen met terminaal nierfalen. Dit heeft ernstige gevolgen voor de mortaliteit: 35% van de sterfgevallen in het eerste jaar bij late doorverwijzing.
