Electrochemotherapie werd in België voor de eerste keer uitgevoerd in mei 2012 in het CHIREC (Leopoldpark Ziekenhuis). Het is nog steeds een van de weinige ziekenhuizen in België waar deze techniek wordt aangeboden.
Cutane metastase
Huidkanker, zoals melanoom, maar ook niet-cutane kankers zoals borstkanker, kunnen de huid metastasen geven (locoregionaal recidief). De behandeling is niet gemakkelijk en is a priori een combinatie van chirurgie, radiotherapie (bestraling) en chemotherapie. Helaas komt het regelmatig voor tijdens de ziekte dat men in een fase belandt waarin de mogelijkheden voor conventionele behandelingen uitgeput zijn: bijvoorbeeld wanneer een operatie niet mogelijk is, wanneer een maximale dosis radiotherapie reeds is gegeven of wanneer de tumor niet reageert op chemotherapie. Ongecontroleerde cutane metastasen hebben zelden invloed op de levensverwachting, maar kunnen de levenskwaliteit aanzienlijk verminderen. Ze herinneren de patiënt continu en zeer zichtbaar aan zijn of haar kanker, en ze kunnen pijnlijk zijn of zweren of bloedingen veroorzaken. Wanneer de conventionele behandelingen zijn uitgeput, kan electrochemotherapie een nieuwe behandelingsoptie vormen.
Wat is electrochemotherapie?
Electrochemotherapie is de gecombineerde toediening van elektrische pulsen en van chemotherapie. Men gebruikt een elektrode die lijkt op een kleine kooi met naalden, 2 x 2 cm groot (Fig. 1). De chirurg brengt de elektrode in een tumor-knobbeltje en deen reeks pulsen van elektrische stroom van hoge spanning (1000 V/cm) wordt toegediend gedurende 1 milliseconde.
Figuur 1: A. De elektrode van 2 cm x 2 lijkt op een kleine kooi met naalden. B. De chirurg brengt de elektrode in een tumor-knobbeltje. C. Een reeks pulsen van elektrische stroom van hoge spanning (1000 V / cm) wordt toegediend gedurende 1 milliseconde. D. Deze stroom loopt tussen de naalden van de elektrode doorheen het weefsel in de kooi.
Deze krachtige elektrische pulsen veroorzaken elektroporatie, wat wil zeggen : het verschijnen van poriën (gaatjes) in het celmembraan (Fig. 2). Via deze poriën zullen grote chemotherapeutische moleculen zoals Bleomycine en Cisplatine de cel makkelijker kunnen binnengaan dan in normale fysiologische toestand. Zo zal de concentratie van Bleomycine in de tumorcel 10 000 keer hoger dan zonder elektroporatie, en de concentratie van Cisplatine in de cel 80 keer hoger.
Figuur 2: Het celmembraan wordt poreus gemaakt na de elektrische pulsen. Hierdoor kunnen grote chemotherapeutische moleculen zoals Bleomycine of Cisplatine gemakkelijker de cel binnenkomen met een veel hogere intracellulaire concentratie.
Hoe werkt het in de praktijk?
De patiënt werd in slaap gebracht en het te behandelen gebied wordt gemarkeerd en ontsmet. De anesthesist geeft intraveneus een dosis Bleomycine en men wacht 10 minuten zodat de Bleomycine homogeen verdeeld wordt in de weefsels. De chirurg schuift de elektrode in het weefsel en elektrische pulsen worden toegediend gedurende 1 milliseconde. Dan verandert hij van positie en doet hij opnieuw hetzelfde om zo grondig het gehele te behandelen gebied te bestrijken. Als het te behandelen gebied zeer klein is, kan de procedure worden uitgevoerd onder plaatselijke verdoving.
Wat zijn de indicaties voor electrochemotherapie?
Het kan worden overwogen voor ‘overschreden’ metastatische tumoren, dat wil zeggen, als laatste redmiddel wanneer alle conventionele therapieën (chirurgie, radiotherapie, chemotherapie) zijn uitgeput.
Aldus wordt het gebruikt voor melanoom, niet-melanome huidkanker (plaveiselcelcarcinoom, Merkel-celcarcinoom, Kaposi-sarcoom …) en metastase van andere kankers, waaronder borstkanker.
Wat zijn de resultaten?
Voor melanoom (afb. 3), is de complete respons (volledige verdwijning van metastasen) ongeveer 70%. De gedeeltelijke respons (gedeeltelijke verdwijning) is ongeveer 20%. In 10% van de gevallen is er geen effect. Zodra een complete respons werd verkregen, houdt deze goed stand, twee jaar later is het gezwel in 87% van de gevallen niet opnieuw verschenen.
Fig. 3: Links: meerdere cutane metastasen van een melanoom. Rechtsboven: gedeeltelijke verdwijning na 2 sessies met electrochemotherapie. Rechtsonder: bijna volledige verdwijning na 4 sessies met electrochemotherapie.
Overgenomen met toestemming van prof. Alessandro Testori, directeur van het Instituto Europeo di Oncologia, Milaan, Italië.
Voor borstkanker is de volledige respons ongeveer 55%, minder dus dan waargenomen bij melanomen. De partiële respons bedraagt ongeveer 35%. Zodra een volledige respons werd verkregen, houdt deze na 5 jaar in 80% van de gevallen goed stand.
Bijwerkingen
Bijwerkingen zijn beperkt tot:
– onaangename spiercontracties, en daarom wordt de techniek uitgevoerd onder narcose (algemene anesthesie)
– pijn en minimale ontsteking
– zweren in 20% van de gevallen, die uiteindelijk zullen genezen
– een lichte pigmentatie of depigmentatie van het behandelde gebied.
Internationale aanbevelingen
Electrochemotherapie van tumoren en gevorderde cutane metastasen is erkend als een geldig therapeutisch middel volgens de oncologische richtlijnen van gerenommeerde instellingen zoals het NICE, de EORTC, de Arbeitsgemeinschaft Gynaekologische Onkologie en de Arbeitsgemeinschaft Dermatologische Onkologie.
Welke toekomst voor Electrochemotherapie
Electrochemotherapie werd in België voor de eerste keer uitgevoerd in mei 2012 in het CHIREC (Leopoldpark Ziekenhuis), nog steeds een van de weinige ziekenhuizen in België om deze techniek aan te bieden. Het CHIREC Cancer Institute wil investeren in deze techniek die nieuwe hoop biedt aan patiënten met huidkanker of borstkanker. Daarnaast wordt deze behandeling ook succesvol toegepast bij inoperabele tumoren van het hoofd-halsgebied die niet meer reageren op bestraling en chemotherapie. Een nieuwe generatie elektroden wordt ontwikkeld voor de behandeling van ‘diepere’ tumoren, zoals inoperabele levertumoren of longtumoren.
Conclusie
Electrochemotherapie is een nieuwe behandeling die kan worden gebruikt voor ‘overschreden’ cutane metastasen, met een goede respons na een niet al te lange duurtijd, en met weinig bijwerkingen. Het kan worden herhaald en kan zelfs worden toegepast in een bestraald gebied.
Zoals met elke nieuwe techniek zijn momenteel verscheidene studies bezig om de resultaten van deze techniek beter te evalueren.
Dr. Stefaan Mulier, dr. Olivier De Lathouwer, dr. Jean-Pierre Claes
CHIREC Cancer Institute
